وقتی درباره‌ی وسواس صحبت می‌شود اغلب یاد وسواس شست‌وشو در ذهنمان تداعی می‌شود؛ اما می‌دانید که وسواس شست‌وشو تنها یکی از انواع وسواس است؟ اصلا باید چه علائمی داشته باشیم تا گفته شود دچار وسواس هستیم؟ درمان اختلال وسواس چیست؟ چه رویکرد یا درمان‌هایی برای وسواس کاربرد دارد؟ با این بخش از وبسایت خانم روانشناس همراه باشید تا همه چیز را در رابطه با وسواس به روش علمی و مفید بیان کنم. منبع من برای این مطالب سازمان روانشناسی آمریکاست.

OCD یا وسواس چیست؟

اختلال وسواس فکری-اجباری Obsessive-compulsive disorder (OCD) یک اختلال طولانی مدت است که در آن فرد افکار غیر قابل کنترل و تکرار شونده (وسواس) را تجربه می‌کند، رفتارهای تکراری (اجبار) یا هر دو را انجام می‌دهد. افراد مبتلا به OCD علائم زمان بری دارند که می‌تواند باعث ناراحتی قابل توجه یا تداخل در زندگی روزمره شود. با این حال، درمان برای کمک به افراد در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی وجود دارد. اگر صفحه رویکرد CBT را دیده باشید باید بدانید که سی بی تی برای وسواس موثر است.

چرخه وسواس بر اساس سی بی تی
چرخه وسواس بر اساس سی بی تی

علائم وسواس OCD چیست؟

افراد مبتلا به OCD ممکن است دارای وسواس، اجبار یا هر دو باشند. وسواس فکری، امیال یا تصاویر ذهنی مکرر است که مزاحم و ناخواسته است و بیشتر مردم را مضطرب می کند. وسواس های رایج عبارتند از:

  1. ترس از میکروب یا آلودگی
  2. ترس از فراموش کردن، از دست دادن یا جا انداختن چیزی
  3. ترس از دست دادن کنترل بر رفتار خود
  4. افکار پرخاشگرانه نسبت به دیگران یا خود
  5. افکار ناخواسته، ممنوع یا تابو شامل رابطه جنسی، مذهب یا آسیب
  6. تمایل به داشتن اشیاء متقارن یا با نظم کامل

اجبارها رفتارهای تکراری هستند که اغلب در پاسخ به یک وسواس، تمایل به انجام آن را احساس می‌کنند. اجبارهای رایج عبارتند از:

  1. تمیز کردن یا شستن بیش از حد دست ها
  2. سفارش دادن یا چیدمان اقلام به روشی خاص و دقیق
  3. چک کردن مکرر چیزها، مانند قفل بودن در یا خاموش بودن فر
  4. شمارش اجباری
  5. دعا کردن یا تکرار کلمات در سکوت

نکته: همه افکار تکراری وسواس نیستند و همه مراسم یا عادات اجباری نیستند.

انواع وسواس
انواع وسواس

کارهایی که وسواس هستند:

با این حال، افراد مبتلا به OCD به طور کلی:

  1. نمی توانند وسواس ها یا اجبارهای خود را کنترل کنند، حتی زمانی که می دانند بیش از حد هستند.
  2. بیش از 1 ساعت در روز را صرف وسواس یا اجبار آنها کنید.
  3. از کارهای اجباری لذت نبرید، اما ممکن است به طور موقت از اضطراب رهایی پیدا کنید.
  4. به دلیل این افکار یا رفتارها مشکلات قابل توجهی را در زندگی روزمره تجربه کنید.
  5. برخی از افراد مبتلا به OCD همچنین دارای اختلال تیک هستند که شامل حرکات یا صداهای تکراری است. تیک های حرکتی حرکات ناگهانی، کوتاه و تکراری مانند پلک زدن چشم و سایر حرکات چشم، گریم صورت، شانه بالا انداختن و تکان دادن سر یا شانه است. تیک‌های صوتی شامل مواردی مانند پاک کردن مکرر گلو، خرخر کردن یا صدای غرغر می‌شود. برای افراد مبتلا به OCD معمول است که یک اختلال خلقی یا اختلال اضطراب تشخیص داده شده نیز داشته باشند.
  6. علائم OCD ممکن است در هر زمان شروع شود، اما معمولا از اواخر دوران کودکی و بزرگسالی شروع می شود. اکثر افراد مبتلا به OCD در بزرگسالی جوان تشخیص داده می شوند.
  7. علائم وسواس ممکن است به آرامی شروع شود و برای مدتی از بین برود یا با گذشت زمان بدتر شود. در زمان استرس، علائم اغلب بدتر می شوند. وسواس ها و اجبارهای یک فرد نیز ممکن است در طول زمان تغییر کند.
  8. افراد مبتلا به وسواس OCD ممکن است از موقعیت هایی که علائم آنها را تحریک می کند اجتناب کنند یا برای مقابله با آنها از مواد مخدر یا الکل استفاده کنند. بسیاری از بزرگسالان مبتلا به OCD تشخیص می دهند که رفتارهای اجباری آنها منطقی نیست. با این حال، کودکان ممکن است متوجه نباشند که رفتار آنها غیرعادی است و اغلب می ترسند که اگر برخی از مناسک اجباری را انجام ندهند، اتفاق وحشتناکی رخ دهد. والدین یا معلمان معمولاً علائم OCD را در کودکان تشخیص می دهند.
  9. اگر فکر می کنید ممکن است شما یا فرزندتان OCD داشته باشید، با یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی صحبت کنید. در صورت عدم درمان، علائم OCD می تواند شدید شود و در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند.

ریسک فاکتورهای وسواس

اگرچه علل دقیق OCD ناشناخته است، عوامل خطر مختلف شانس ابتلا به این اختلال را افزایش می دهند.

ژنتیک

مطالعات نشان داده اند که داشتن یکی از بستگان درجه یک (والدین یا خواهر و برادر) مبتلا به OCD با افزایش احتمال ابتلا به این اختلال همراه است. دانشمندان هیچ ژن یا مجموعه‌ای از ژن‌ها را شناسایی نکرده‌اند که به طور قطعی منجر به OCD شود، اما مطالعات برای بررسی ارتباط بین ژنتیک و OCD ادامه دارد.

زیست شناسی

مطالعات تصویربرداری مغز نشان داده است که افراد مبتلا به OCD اغلب در قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری مغز، مناطقی از مغز که بر توانایی کنترل رفتار و پاسخ های عاطفی تأثیر می گذارد، تفاوت هایی دارند. محققان همچنین دریافته‌اند که چندین ناحیه مغز، شبکه‌های مغزی و فرآیندهای بیولوژیکی نقش کلیدی در افکار وسواسی، رفتار اجباری و ترس و اضطراب مرتبط دارند. تحقیقات برای درک بهتر ارتباط بین علائم OCD و بخش‌هایی از مغز در حال انجام است. این دانش می‌تواند به محققان کمک کند تا درمان‌هایی را با هدف مکان‌های خاص مغز توسعه دهند و تطبیق دهند.

خلق و خو

 برخی تحقیقات نشان داده است که افرادی که رفتارهای محتاطانه تری از خود نشان می دهند، احساسات منفی را تجربه می کنند و علائم اضطراب و افسردگی را در کودکی نشان می دهند، بیشتر در معرض ابتلا به OCD هستند.

ترومای دوران کودکی

برخی از مطالعات ارتباط بین ترومای دوران کودکی و علائم وسواس را گزارش کرده اند. برای درک این رابطه به تحقیقات بیشتری نیاز است.

تفاوت ocd و ocpd
تفاوت ocd و ocpd

درمان وسواس چیست؟

درمان به بسیاری از افراد کمک می کند، حتی آنهایی که شدیدترین اشکال وسواس را دارند. متخصصان سلامت روان OCD را با داروها، روان درمانی یا ترکیبی از درمان ها درمان می کنند. یک متخصص سلامت روان می تواند به شما کمک کند تصمیم بگیرید کدام گزینه درمانی برای شما بهترین است و مزایا و خطرات هر کدام را توضیح دهد.

پیروی از برنامه درمانی شما بسیار مهم است زیرا روان درمانی و دارو درمانی ممکن است مدتی طول بکشد تا اثربخش باشد. اگرچه هیچ درمانی برای OCD وجود ندارد، درمان‌ها به افراد کمک می‌کنند علائم خود را مدیریت کنند، در فعالیت‌های روزمره شرکت کنند و زندگی کامل و فعالی داشته باشند.

روان درمانی با مراجعه به روانشناس

روان درمانی می تواند یک درمان موثر برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به OCD باشد. تحقیقات نشان می دهد که انواع خاصی از روان درمانی، از جمله درمان شناختی رفتاری و سایر درمان های مرتبط، می تواند به اندازه دارو برای بسیاری از افراد موثر باشد. برای دیگران، روان درمانی زمانی که با دارو ترکیب می شود، ممکن است مؤثرتر باشد.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

سی بی تی نوعی گفتگو درمانی است که به افراد کمک می کند تا روش های تفکر مضر یا نادرست را تشخیص دهند تا بتوانند موقعیت های چالش برانگیز را با وضوح بیشتری ببینند و به آنها پاسخ دهند. CBT به افراد کمک می کند تا یاد بگیرند که این افکار منفی را زیر سوال ببرند، تعیین کنند که چگونه بر احساسات و اعمال آنها تأثیر می گذارد و الگوهای رفتاری خود را تغییر دهند. CBT به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته است و برای بسیاری از افراد “استاندارد طلایی” روان درمانی در نظر گرفته می شود. CBT زمانی که برای درمان ویژگی های منحصر به فرد اختلالات روانی خاص، از جمله OCD سفارشی شود، بهترین کار را دارد.

درمان پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP)

تحقیقات نشان می دهد که ERP، یک نوع خاص از CBT، به طور موثر رفتارهای اجباری را کاهش می دهد، حتی برای افرادی که به خوبی به دارو پاسخ نمی دهند. با ERP، افراد زمان خود را در یک محیط امن می گذرانند که به تدریج آنها را در معرض موقعیت هایی قرار می دهد که وسواس آنها را تحریک می کند (مانند دست زدن به اشیاء کثیف) و آنها را از درگیر شدن در رفتار اجباری معمولی خود (مانند شستن دست ها) باز می دارد. اگرچه این رویکرد ممکن است در ابتدا باعث اضطراب شود و خطر ترک پیش از موعد درمان را ایجاد کند، اما با ادامه درمان، اجبار برای اکثر افراد کاهش می یابد.

کودکان مبتلا به OCD ممکن است به کمک بیشتری از اعضای خانواده و ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی برای تشخیص و مدیریت علائم OCD نیاز داشته باشند. متخصصان سلامت روان می توانند با کودکان خردسال برای شناسایی استراتژی هایی برای مدیریت استرس و افزایش حمایت کار کنند تا بتوانند علائم OCD خود را کنترل کنند.

دارو برای درمان وسواس

ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی ممکن است دارویی برای کمک به درمان OCD تجویز کنند. رایج ترین داروهایی که برای OCD تجویز می شوند، داروهای ضد افسردگی هستند که سروتونین، یک انتقال دهنده شیمیایی در مغز که در افسردگی و OCD نقش دارد را هدف قرار می دهند. بزرگترین دسته از داروهای ضد افسردگی، مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین نامیده می شوند.

درمان ضد افسردگی می تواند 8 تا 12 هفته قبل از شروع بهبود علائم طول بکشد و درمان OCD ممکن است به دوزهای بالاتری نسبت به آنچه که معمولاً برای درمان افسردگی استفاده می شود نیاز داشته باشد. برای برخی افراد، این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند سردرد، حالت تهوع یا مشکل در خواب ایجاد کنند. اکثر افراد مبتلا به OCD متوجه می شوند که داروها، اغلب در ترکیب با روان درمانی، می توانند به آنها در مدیریت علائم خود کمک کنند.

ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما می تواند دوز دارو را در طول زمان تنظیم کند تا عوارض جانبی یا علائم ترک را به حداقل برساند. بدون مشورت با پزشک خود، مصرف دارو را قطع نکنید. آنها می توانند برای نظارت بر سلامت و تنظیم برنامه درمانی شما به طور ایمن و موثر با شما همکاری کنند.

سایر درمان های وسواس

در سال 2018، FDA استفاده از یک شکل عمیق از تحریک مغناطیسی جمجمه‌ای مکرر (rTMS) – همراه با دارو، روان‌درمانی یا ترکیبی از هر دو – را برای درمان افراد مبتلا به OCD شدید که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، تأیید کرد. در سال 2022، این تاییدیه به دستگاه های استاندارد TMS تعمیم داده شد.

rTMS که بیشتر برای درمان افسردگی استفاده می شود، یک درمان غیر تهاجمی است که از آهنربا برای ارسال پالس های مکرر با شدت کم برای تحریک بخشی خاص از مغز استفاده می کند. برخلاف اکثر درمان‌ها، rTMS می‌تواند نواحی خاص مغز مرتبط با OCD را هدف قرار دهد.

تحریک عمقی مغز (DBS) یک روش جراحی است که از الکتریسیته برای تحریک مستقیم نقاطی در مغز استفاده می کند. ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی ممکن است از DBS برای درمان افراد مبتلا به OCD شدید در زمانی که سایر درمان ها مؤثر نبوده اند استفاده کنند. با این حال، این درمان تجربی در نظر گرفته می شود.

اگرچه DBS برای درمان برخی اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون تأییدیه FDA را دریافت کرده است، اما اثربخشی آن برای درمان اختلالات روانی هنوز به طور فعال در حال تحقیق است. FDA استفاده از DBS را برای درمان موارد شدید OCD تحت معافیت ابزارهای بشردوستانه تایید کرده است. این معافیت استفاده از یک دستگاه پزشکی مانند DBS را برای بیماری‌های نادر یا شرایطی که تعداد نسبتاً کمی از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند اجازه می‌دهد، و جمع‌آوری شواهد کافی برای اثبات اثربخشی دستگاه را به چالش می‌کشد.